Relacja z debaty „Surowce krytyczne - wyzwania geopolityczne, ekonomiczne i środowiskowe”.

Wydarzenie w ramach projektu wspolnie.eu zorganizowali Biuro Parlamentu Europejskiego Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Koło Naukowe Studiów Europejskich Universum UEK, Koło Naukowe Badań and Europą Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz sieć Team Europe Direct przy Przedstawicielstwie Komisji Europejskiej w Polsce.

Debatę otworzyła dr Kinga Schlesinger z Biura Parlamentu Europejskiego w Polsce, która przypominała, że w zeszłym tygodniu Parlament Europejski przyjął stanowisko w sprawie nowelizacji przepisów dotyczących kontroli przez państwa członkowskie inwestycji zagranicznych w sektory strategiczne takie jak media, infrastruktura krytyczna i surowce krytyczne.

W panelu pt. „Surowce krytyczne, konkurencyjność i zrównoważony rozwój” moderowanym przez dra Wojciecha Kolasę z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie głos zabrali Amanda Dziubińska, koordynatorka programu Energia, surowce i technologie krytyczne z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, prof. Bogna Gawrońska-Nowak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, ambasadorka projektu European Citizen Science w Polsce oraz dr Hanna Schudy, ekspertka ds. ochrony środowiska, Team Europe Direct.

Ekspertki rozmawiały o znaczeniu surowców krytycznych dla uprzemysłowionych gospodarek krajów unijnych, takich jak Polska. Surowce krytyczne są obarczone pewnymi ryzykami ekonomicznymi, jak koncentracja podaży. Ponad 90% zapotrzebowania UE na surowce krytyczne jest pokrywane dzięki importowi, co ma ogromne znaczenie w kontekście transformacji energetycznej i przechodzenia na zieloną gospodarkę. Unia Europejska dostrzega ten problem i stara się jemu przeciwdziałać. W ramach Aktu o surowcach krytycznych funkcjonuje 47 projektów, które w innowacyjny sposób starają się rozwiązać problem dostępności surowców oficjalnie uznanych za kluczowe dla gospodarki. Wśród firm realizujących wspomniane projekty znalazły się dwa polskie przedsiębiorstwa. Polvolt próbuje w Zawierciu odzyskiwać surowce krytyczne z baterii litowo-jonowych. Kolejny projekt separacji metali ziem rzadkich wdroży spółka Mkango we współpracy z puławską Grupą Azoty.

W panelu podniesiono kwestię standardów wydobywania surowców krytycznych w krajach, gdzie istnieje koncentracja podaży. Standardy lokalne znacząco odbiegają od standardów wyznaczonych w Unii Europejskiej. Cena i koszt ekologiczny surowców wydobywanych w Europie są znacznie wyższe, a w przyszłości jeszcze wrosną w porównaniu do surowców importowanych. Zadaniem UE jest utrzymanie konkurencyjności w tym obszarze. Jednocześnie powinniśmy nauczyć się lepszego planowania i wykorzystywania energii elektrycznej oraz jej oszczędzania.

Surowce krytyczne odgrywają istotną rolę w kontekście bezpieczeństwa UE w obliczu wstrząsów geopolitycznych. Potrzebny jest system monitorowania i wczesnego ostrzegania w przypadku ryzyka długoterminowych niedoborów surowców na rynkach europejskich. Łańcuchy dostaw powinny być precyzyjnie zmapowane, tak by w razie potrzeby móc szybko zareagować na brak dostawy konkretnego minerału czy metalu. Należy też zadbać o rezerwy i rozwój technologii obecnej w gospodarce obiegu zamkniętego.

W panelu pt. „Rywalizacja i partnerstwo w globalnym wyścigu o surowce krytyczne”, moderowanym przez dra Piotra Sieniawskiego z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego wystąpili dr hab. Agnieszkę Cianciarę, prof. ISP PAN z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk i Instituto de Ciencia Política de la Pontificia Universidad Católica de Chile, dr Katarzyna Golik z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, dr hab. Tomasz Stępniewski, prof. KUL, ekspert Team Europe Direct, Akademia Sztuki Wojennej i Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

W panelu dyskutowano o strategiach pozyskiwania surowców krytycznych przez Chiny, USA, Amerykę Łacińską, Rosję i Ukrainę. Podkreślono znaczenie porozumienia podpisanego przez Ukrainę i Stany Zjednoczone w sprawie zasobów mineralnych oraz o roli surowców w toczącej się wojnie rosyjsko-ukraińskiej. Ukraina posiada znaczne złoża litu, tytanu, grafitu i miedzi, ale ich wydobycie wymaga ogromnych inwestycji. Umowa między Ukrainą a USA ma zabezpieczyć przyszłe amerykańskie inwestycje w regionie. W tym celu utworzono partnerstwo amerykańsko-ukraińskie i fundusz inwestycyjny. Jednakże część terytorium ukraińskiego pozostaje okupowana przez Rosję, na terenie Ukrainy istnieje wiele prywatnych przedsiębiorstw z koncesjami na wydobycie surowców, co może utrudniać amerykańskie inwestycje w tym obszarze.

Chińska Republika Ludowa posiada strategię gospodarczą będącą pochodną polityk wewnętrznych już od lat 80. XX wieku. Na relacje gospodarcze oddziałuje wielu aktorów, a także wpływowe grupy interesów, zarówno w Chinach kontynentalnych, jak i na obszarach poza nimi. Chińska filozofia działania w biznesie opiera się na pionowej i horyzontalnej integracji łańcuchów dostaw. Chinom zależy nie tylko na wzmocnieniu swojej obecności na rynkach dostaw surowców, ale też na ograniczeniu kosztów transakcyjnych i produkcyjnych poprzez inwestowanie w cały łańcuch dostaw od poziomu wydobycia do poziomu produkcji. Chiny są obecnie największym inwestorem w energię odnawialną, co w przyszłości zwiększy na nią popyt.

Prospekcyjnym obszarem jest Ameryka Łacińska. Wśród 34 surowców wskazanych w Akcie o surowcach krytycznych aż 25 wydobywa się na terenie Ameryki Łacińskiej. Natomiast sama UE importuje stamtąd 16 surowców. Ameryka Łacińska posiada m.in. 57% światowych rezerw złóż litu. W przyszłości dla strategicznych interesów Europy to nie Rosja, a właśnie Ameryka Łacińska stanie się ważniejszym obszarem wpływów i partnerem dla unijnego celu dywersyfikacji źródeł dostaw surowców.

W dyskusji poruszano kwestie etyczne wydobywania surowców krytycznych i wpływu tego procesu na społeczności lokalne zamieszkujące tereny wydobywcze. W istocie jako posiadacze telefonów lub innego sprzętu elektronicznego jesteśmy współodpowiedzialni za problemy w odległych od Europy miejscach na świecie. W przyszłości będą się one nasilały, dlatego już teraz należy szukać sposobów na zrównoważenie interesów gospodarczych i społecznych.

Nagranie z debaty można obejrzeć na kanale Youtube Biura Parlamentu Europejskiego w Polsce.